Golden circle - revisited eller

 

Þingvallavatnet

 Gullna hringinn endurskoðað - eller vatn vatn og vatn

Gullna hringinn - uttale gudlna hringidn ( legg merke til h'en framfor r.) Denne gylne ringen som vi talar om, er den runden med buss eller bil som mange turistar tar når dei kjem til Island. Ofte det einaste du får tid til om du er på mellomlanding mellom USA og Europa. Du kan kjøpa billett til denne turen mange stader.

 

Eine sonen kom på besøk, stor stas, og då tok vi turen omatt. Det slo meg at her handlar det mykje om  vatn.

Þingvellir

som vi skreiv om her ligg  ca tre kvarters tur eller 48 km aust- nordaust frå sentrum i Reykjavik, når du parkerer ved besøkssenteret.

.

 Den vakre Öxaràfossen som de ser fossar her, renn vidare som Öxará. Denne elva har dei funne ut, blei regulert i for meir enn tusen år sidan, for å vera ei meir tilgjengeleg kjelde for drikkevatn for folket som var samla til tings. 

Då reknar eg med at dei henta drikkevatnet frå elva før vatnet kom til drekkingarhylur, ( som tyder noko slikt som drukningshølen). Der drukna dei kvinner som blei dømde på tinget for å ha gjort noko gale. Dei blei putta inni ein sekk og dregne ned i vatnet. Dei vart gjerne dømde for blodskam, for å ha teke livet av nyfødde og skjult fødsler. Det er ei liste ved  drukningshølen over kvinner som blei drukna der frå ca 1600 til  1750. Straffene blei mykje verre etter at reformasjonen blei innført av danskekongen  i 1536.

Gullfoss

Frå Þingvellir er det sju mil eller omlag ein time å køyra til Gullfoss. 

Då er du sjølvsagt  blitt svolten. For det første er det ei stund sidan frukost, og for det andre er du så ovandotten av islandsk natur og historie at du treng mat. Du  parkerer  ved besøkssenteret og så går du inn, rett  forbi alle dei fine lopipeysene og kjøper deg ein tallerken med kjötsúpa. Kjötsúpa er laga på deilig lammekjøt og grønsaker, og er absolutt på høgde med norsk fårikål. (Utan at eg nå skal hiva meg inn i den pågåande, brennheite diskusjonen om fårikål i Noreg).

Gullfoss har to fall, eitt på 11 meter og eitt på 21 meter, vatnet fossar ned i eit djupt juv. 

Sigriður Tómasdottir
1871-1957 

heitte ei kvinne - slik begynner gjerne dei islandske sogene. Denne dama her var ei ekte sagakvinne som kjempa for det ho meinte var viktig, ein knallhard naturvernar.

Ho  budde i Brattholt like ved Gullfoss. Ho fekk aldri formell skulegang, men las mykje og  var kunstnerisk.   Ho og systrene synte ofte fossen til turistar.

I 1907 fekk bøndene deromkring eit tilbod om å selja fossen, det var snakk om mykje pengar, det skulle byggjast vasskraftverk der.

Sigriður gjekk til aksjon for å verna fossen. Ho drog til Reykjavik gong etter gong - det er 120 km - til hest og til fots, for å skapa merksemd og vinna dei store og mektige for fossen og mot utbygging. Ho var svært einvis i dette, ho truga til og med med å kasta seg i Gullfoss.
Ho brukte sparepengane sine på å leiga advokat, han heitte  Svein Björnsson og  blei seinare Islands første president.

Dei  tapte rettsaka, men hadde greidde å vinna folket for seg. Gullfoss blei selt til staten, og er nå nasjonalpark.

Geysir

på heimvegen køyrer du innom Geysir. Det er bare ei mil frå Gullfoss.

Sjølve Geysir som har gitt alle andre geysirar namn, tar det heilt med ro.

Han søv stort sett, men det er sabla varmt vatn det som sildrer ned på sidene, 80-100 gr C, så du må passa deg.

Rett ved sida av er Strokkur, ein superaktiv veslebror som spruter og spruter, høgt!

Eg tok video av han,den er lang, over to minutt. Men held du ut får du med deg spruten. Fram til då kan du sjå på vatnet som damper, trekk seg saman og vidar seg ut, litt meditativt.

.

Her er videoen eg tok, eg måtte leggja han på Youtube for å få syna han her sidan han er så lang.

Etterpå drog vi heim, litt over ti mil til sentrum av Reykjavik.  Gullna hringinn er verd å få med seg, sjølv om det altså er svært vanskeleg å uttala.

Badekultur - den varme elva

 

Naturen varmar oss på Island.  Biletet de ser her er frå ei kjelde   med nesten kokande vatn som låg ved stien då vi var på veg til Varmá. Varmá tyder varm elv, og det er akkurat det det er, ei varm elv som du kan gå tur til og bada i. Der var vi tidlegare i haust. 

Elva kastar seg nedover

For å koma dit køyrer du til Hveragerði, frå oss som bur midt i Reykjavik tar det ca 40 minutt. Frå Hveragerði vert du skilta til parkeringsplassen, og så går du derifrå.

 Fin tur oppover langs elva.
Du møter gjerne sauer og hestar, ja folk også.

Sauene brydde seg ikkje
 om oss

Ytst til høgre ligg eg!

Det var surt ver då vi var der, småregn på veg opp. 

Allversjakke og badedrakt er obligatorisk når du er på tur på Island. Ta gjerne med ulltøy også.

Når du kjem dit du skal, er det treplattingar ved sida av elva og benker der du legg frå deg klede og slikt. Og så er det bare å koma seg uti ein stad det er passe temperatur.

Hestane var ute og gjekk
med turistar

Vi møtte ein islandsk veninnegjeng som var proffe på elvebading. Og elles høyrde vi fransk, tysk, italiensk og sjøvsagt engelsk, rettare sagt amerikansk-engelsk. Det er nå amerikanarar alle stader.

Bading ein folkerett!

Alle småstader på Island har symjebasseng med tilhøyrande heitir pottir (hankjønn nominativ fleirtal).

Det å "fara i sund" altså gå og bada, er noko folk gjer ofte, gjerne kvar dag, dette er ikkje luksus, men ein viktig del av kvardagen.

Det er symjebasseng og heitir pottir på helsestudioet vårt også, der vi går for å  trena. Vi trener helst styrke, og det er uliiiiiideleg keisamt, tykkjer eg. Belønninga kjem etterpå: synka ned i varmt vatn, skikkeleg varmt vatn, og bare slappa fullstendig av, med små avstikkarar til badstova, iskaldt vatn ( ja, vi tøffer oss opp!), massasjebasseng etc. Vi har ennå ikkje sumt i bassenget.

Vi kjem ofte i snakk med folk også der, og får øvd litt islandsk.

Første badesjølvi av mannen og eg
med finger (oppe til høgre)

Tøft land og tøffe folk.

Islendingar jobbar mykje, det er eit lite land, mykje må gjerast, lønningane er ikkje så høge så mange har to jobbar. I følgje ein statistikk eg fann på nettet, jobbar dei 1847 timar i året. Til samanlikning jobbar svenskar 1603 timar i året, og vi nordmenn 1364 timar

i året. Det er nok derfor det er så dårleg med symjebasseng hos oss... Islendingane treng dette avbrekket.

Dei jobber mykje og lever i eit tøft klima.

Dei er utsett for jordskred, jordskjelv og vulkanutbrot, (alt dette  er ting som har skjedd sidan vi kom i august,) så det er dei vel unt å slappa av.

 

Naturressursen  geotermisk vatn

Det er sjølvsagt dette naturleg varme vatnet som gjer dette mogleg. Det varme vatnet i springen vår er geotermisk og kjem frå varme kjelder. Leiligheten vår er oppvarma med vannboren varme i røyr i golvet. Dette er grøn varme, ingen utslepp her.

De hugsar Snorri Sturluson? Han som heldt med feil konge? Eg skreiv om han her

Eg håper han kom frå badet og hadde fred med seg sjølv, før dei kasta seg over han og drap han, men verda er vel ikkje slik.

Då vi gjekk nedover sludda det og bles, motvind sjølvsagt. Men vi var begge samde om at det hadde vore ein gild tur.

 - 

Fjellet og språket

 

Esja med nysnø

Fjellet vi ser frå by'n heiter Esja. Det fekke eit lag nysnø her om dagen då sola skein og  det regna, hagla, snødde og bles. Nedbør og sol kom litt om kvarandre då, sjølvsagt, ikkje samstundes. Vinden var konstant.

Dette fjellet er stort og vakkert, det er vårt fjell, Reykjavikfjellet lizm, og eg vil det skal symbolisera språket islandsk på eitt eller anna vis.. Å læra språket er eit svært prosjekt og det er mitt fjell, digert og sjølvsagt umogleg å overvinna.  Eg skal heller ikkje overvinna det, eg skal vera audmjuk og ha respekt for det, men eg vil  læra det å kjenna og bruka det.

Snakka og forstå islandsk

Vi er i gang med å læra islandsk. Eg ikkje uvan med å læra språk. Vi var så heldige at vi hadde tre framandspråk på gymnaset i mi tid.  I tillegg gjekk eg på norrønlina, og lærte gamalnorsk som er oldemora til moderne islandsk.

Dette gjer at eg ikkje er ukjend med kasus og slikt. Eg tok fransk mellomfag i godt vaksen alder, og er blitt glad i grammatikk ( jadda!) Tykkjer det er spennande å finna mønster, samanhengar, system i språk.

Forskjellen på unge meg og meg i dag, er nemleg at eg har så sabla dårleg minne...  Før hugsa eg jo alt, men nå slit eg. Derfor er grammatikken og systema fine, der er eg blitt betre, eg ser meir mønster og fleire samanhengar enn før.

Takk til Noregs Mållag

Islandsk er ikkje lett. Men vi som kjem frå bygda og har ein dialekt, kanskje spesielt vestnorsk, har ein fordel også når det gjeld uttale. Dei seier steidn og stodl her. Det er også veldig greitt å ha kjennskap til nynorsk, ikkje minst litt gammalvoren nynorsk. 

Her må eg bare takka mållaget som kjempar og har kjempa for nynorsk og dialektar. Dette, og det er eg viss på, har gjeve meg eit så mykje betre utgangspunkt for å læra og snakka islandsk. Med eit skriftleg utgangspunkt i bokmål/riksmål og eit normert talemål, hadde eg hatt endå større probem.

Men kasus...

Men på islandsk skal alt sjølvsagt bøyast i kjøn og tal og kasus og eintal og fleirtal.  Kasus veit de, vert styrt av verb og preposisjonar, an, auf, hinter in.. rørsle og ikkje-rørsle, dette hugsar vi frå tysken. Men på Island bøyer dei til og med talorda 1-4 i kjøn og kasus, det må jo vera å overdriva? Dersom du gir tre eple til fire damer. Det er sjølvsagt dårleg gjort, dei burde fått eitt eple kvar.  Men altså uansett, så kjem ikkje bare damene i dativ, men firetalet også! Meining i slikt?

Samtalepartnarar?

Ása og eg

Eg fann meg eit tannlegekontor der eg fekk snakka islandsk, dei snakka så enkelt og seint at eg forstod alt. Veldig kjekt, men ein kan jo ikkje renna til tannlegen kvar dag for å få prata islandsk? Kostar pengar, og kan bli dyrt.

Men nå har eg ein tannkjøtsjukdom som er 

permanent og kostbar, så eg får då
øvd meg.

Frisør gjekk også greitt, vi blei samde om hår, og det er lettare å konversera når dei held på i håret ditt og ikkje inne i munnen din. Eg slapp mellom anna å bli blond, så eg fekk altså forklart meg. Skrekkeleg mykje bleika hår på damene her.

 

Unge snakkar gjerne engelsk

Dei unge snakkar helst engelsk, og dei snakkar godt engelsk. Alle har hatt dansk på skulen, og eldre folk snakkar gjerne dansk/skandinavisk med oss. Mange har også jobba i Noreg og kan norsk. Ein skal sjølvsagt aldri baktala folk, og jafall ikkje gjera det på Island. Hugs det!

Unge snakkar engelsk og
måler vakre bilete på veggane i Reykjavik

Men snakkar eg med ein islending, så fortset eg  på islandsk sjølv om folk svarer meg på engelsk.  Dei tykkjer gjerne det er litt stas at vi prøver å læra språket deira, og så tykkjer dei at nordmenn er greie folk. Og vi tykkjer jo at islendingar er greie folk?

Men litt sta?

Men det undrar meg desse islendingane. Dei kan lesa Snorres kongesoger i original. Litt trøblete rett nok, men endringane er ikkje så store frå då dei blei skrivne på 1200-talet. Dei har rett og slett stått på sitt omtrent sidan dei kom hit. Og dei er ikkje fleire enn omlag 365 000 personar her.

Umåteleg fin solnedgang Seltjarnarnes

Vi må snakka om vulkanar

 

Vulkanen Fagradalsfjell

Vi besøkte vulkanen på Fagradalsfjell/Geldingadalur i august. Vi var "heldige" det var utbrot då. Den ligg bare ein liten biltur frå Reykjavik. Du køyrer til Grindavik og derifrå til ein parkeringsplass, og så er det ein fottur på halvannan time med gode skor.

Det er skræmande å sjå fjellet opna seg og slengja ut eld og røyk og stein. Lavaen har fylt opp dalane i kring fjellet. Det stod skilta til ein stad som heitte Natthági, eg spurde ein islending kva det tydde, jau, sa han, ein stad der sauene var om natta,

Nå var det bare  ein svær lavasjø. Her ser det ein liten video eg tok då vi var der.

Oska frå Eyjafjellajökull 

De hugsar 2010? Oska frå vulkanen Eyjafjellajökull som sette flya på bakken ein lang periode. Nyordet det året var "askefast". Dette vulkanutbrotet kom ikkje lenge etter finanskrisa på Island, og Island var ikkje så populære i utgangspunktet. Men bileta synte den fantastiske  islandske naturen, og dette førte etterkvart til stor vekst i turismen.  Etter at oska hadde lagt seg sjølvsagt..

Men vulkanen Fagradalsfjall

er liten og vakker - litill og fallegur - og har ikkje gjort så mykje gale endå bortsett frå å øydeleggja nokre beitemarker. Det kjem korkje mengder av oske

Dagens avis

eller giftig gass. Han har hatt utbrot lenge, det begynte i mars, han kviler inni mellom og så er det på'an igjen. Men det er stadig jordskjelv i området, seier Morgunblaðið, så det er sjanse for at det kan koma utbrot ein stad i nærleiken av den i Fagradalsfjall, vi får verkeleg håpa den er like liten og vakker.

Utbrotet i 1783-84

Laki-kratera sørvest på Island, hadde eit øydeleggjande utbrot i mai 1783, utbrotet varte i  to år. Det blei slynga ut mengder av giftig fluorgass, oske og lava. Folk blei sjuke og mange døydde av dei giftige gassane. Gassane drap også store delar av saue- og husdyrbestanden og samstundes dekka lavaen beitemarker og dyrka mark. Oskeskyene vart liggjande og skugga for sola slik at det blei uår. Dette førte til omfattande hungersnaud på Island. Ein reknar med at over ein femdel av folk i landet døydde av svolt eller sjukdom etter utbrotet.

Lakikratera i dag ( bilete frå Creative Commons)

Danmark var koloniherre, og såg verkeleg på Island som ein koloni, og  det var lite hjelp å få. Etter katastrofen kom det forslag om å flytta arbeidsføre islendingar til andre delar av kongeriket. Bergsveinn Birgisson har skrive om dette i boka: Reisen til livsvannet, les gjerne den.

 Resten av Europa, også Nord-Amerika,  merka oskeskya. Ein kvelande varm sommar vart fylgt av ein forferdeleg kald vinter. Det blei uår og matmangel i Europa i fleire år. Mange historikarar meiner dette er ein av årsakene til den franske revolusjonen.

Vi kimser ikkje av vulkanar.

Lavamonster

Trur de på lavamonster forresten? Ungane gjorde det då dei var små. Eg tok bilete av nokre her, litt samanklemte då. De ser dei?