Gleðileg jól!

Solsnubilete teke 21. desember. de ser ho snur?

Sola snur!

Nei, ho gjer vel ikkje akkurat det, det er eigentleg jorda som går rundt sola, og etter vintersolverv vert dagane littegrann lenger. Det gler vi oss til og det er vel verdt å feire. Morosam tanke då? At ho står litt og tenkjer seg om, og så begynner ho å gå andre vegen.

Søøøøøørens covid...

Jysla fint juletre, juletreet vårt
er alltid jysla fint.

Nok ei covid jul. Eg synst  verkeleg synd på dykk i Noreg som har skjenkestopp og venestopp nå. Førjulstida er jo så travel og gild, med kaféar og julabord og allslags! 

Omikron er komen over sjøen til oss også, men vi slepp med to meters regel og vi kan heller ikkje vera meir enn 20 stk samla. For oss er ikkje dette siste noko problem, så mange vener har vi ikkje her. 

Vi var spent på om barna kunne koma hit, og nå ser det ut til at det går bra. 

Julemat 

er seriøse greier. Alle veit det. 

Vi plar ha pinnekjøt og kålrabistappe. Her på Island, som fløymer over av staselege sauer og søte lam, som er kledd i vidunderleg varm ull (Álafosslopi, Lettlopi, Plötulopi osb), greier dei ikkje/ er dei ikkje interesserte i å laga pinnekjøt. Dei røyker lam, hangikjøt heiter det, og er stort sett for røykt for meg. Men noko så enkelt og sutalaust som å salta og tørka ei lammeribbe, det gjer dei ikkje.

 Eg tenkte på  å prøva å gjera det sjølv, eg har vore med på prosessen for mange år sidan, men ombestemte meg. Den vesle leiligheten vår har ikkje plass til tørking og salting av lam.

Staselege sauer

Det går an å fikse juleribbe om du snakkar med ein slaktar, men vi fall ned på kalkun. Hamburgerrygg og hangikjøt er elles populær mat i juledagane.

Men skate?

og her må eg pusta litt med magen kjenner eg.  Skate er ei rokke som ser
skummel ut. (google skate +fisk!) Nå skal ein ikkje bruka utsjånaden mot nokon

Nordmannstreet, opprinneleg
gåve frå Oslo. Står ved
domkyrkja

, i alle fall ikkje mot mat. Korkje breiflabb eller steinbit tar seg godt ut, men er god matfisk.

 

Skatene skil ut urinstoff i kjøtet, og her på Island vert dei gjæra for å bli etande. Eg kjenner ikkje til heile prosessen. Desse gjæra skatene er tradisjonsmat på þorlaksmesse eller Tollesmesse som fell på 23. desember. Skatene skal helst vera så gjæra at du flassar i ganen, kunne eg lesa i ein artikkel i Morgunblaðið. Dei luktar sterkt amoniakk, og det kan vera greitt å eta dei på restaurant sidan lukta er så påtrengande. Vår lutefisk er heilt klart  pinglemat i samanlikning.

Gjæra skate og saltfisk er stor stas på litlajulafta som heiter þorlaksmesse eller Tollesmesse. I katolsk tid skulle ein eta fisk heilt fram til julaftan som ein slags faste før Jesu fødsel. þorlak var ein biskop på Island som døydde i 1193. Han var forfattar og arkivar (arkivarhelgen lizm!), og blei gjort til helgen av Alltinget fem år etter at han døydde.

 Eg har ikkje funne særleg informasjon om kva han gjorde for å bli helgen, eg er også usikker på om han er godkjent av paven i Roma. Han finst nemleg ikkje i den katolske kyrkja sin helgenkalender, og der finn vi både St Lucia og St Nikolaus som er viktige i desember.

Svinaktig leit

Vi jakta lenge på marsipangris, men det var ikke lett å finna, heilt umogleg. Ingen andre figurar i marsipan heller, sett slikt!

Vi bestemte oss for å laga han sjølv og har kjøpt inn god marsipan

Vi synst han ser blid og grei ut. Han har eit godt smil og fine øyrer og veit ikkje at livet hans tar slutt julafta ca halv tre. Han vert partert etter risgrauten.

(Til informasjon har eg kjøpt ny grautris, den vi hadde med oss gjekk ut i 2016. Han hadde sikkert vore heilt grei altså)

Oppsummering:

To slags kaker på boks, sju julekort sendt, nydeleg juletre og barn som kjem på besøk. 

Då manglar vi bare julesnøen ( og den greier vi oss godt utan.)

Gris med genser, rundfelt, sannsynlegvis
Álafosslopi

Gleðileg jól og  godt nyttår

til familie og vener,  alle kjente og ukjente

frå oss i Reykjavik

Jul eller juling? Ris eller risgrøt?

 Om barneoppseding - førjulsversjon

Jul er koseleg og kjekt og noko vi gler oss til lenge. Butikkane gler seg heilt frå 1. november slik omtrent. 

Og vi pynter og pynter.

Tradisjonelt har ikkje jula bare vore kos og gåver. Det var den mørkaste tida på året, solsnunatta var farleg, då var hekser og vetter lause. 

Oskoreia eller Åsgårdsreien kunne fara forbi, eit følgje med urolege, daude sjeler. Heksene drog til Bloksberg.

Åsgårdsreien (1872) Peter Nicolai Arbo

Fjøsnissen på garden skulle ein ikkje tulle med, han hemna seg om han ikkje fekk skikkeleg behandling. Spesielt i jula blei han bisk om han ikkje fekk graut.

Lussi var ei vond vette  med røter i førkristen tid, ho har ingenting med Santa Lucia å gjera. Ho straffa deg hardt om ikkje juleførebuingane var i rute 13. desember. Ho for ned gjennom skorsteinspipa og øydela!

Der ligg eg tynt an, ikkje ei kake på boks og silda har eg kjøpt på butikken. (Men vi har ikkje skorsteinspipe.)

 Lussi kunne også ta barn som ikkje var greie, og nå nærmar eg meg poenget her:

islandske barn har hatt mykje meir å vera redde for enn norske barn i førjulstida.

Dimmuborgir

Skummel lava i Heidmörk

Det kan ha med landskapet å gjera, det er så mykje merkelege lavaformasjonar her at nokon og kvar kan begynna å tru på nissar og troll.

Dimmuborgir er eit område med spesielle, skumle  lavaformasjonar som ligg nordaust i landet ved Mývatn. Vi skal opp dit til sommaren på islandsrundturen vår. Det er elles i den delen av landet folk trur mest på alvar og overnaturlege fenomen.

 Dimmu Borgir heiter også eit berømt black metal band - opprinneleg frå Jessheim. Dei ser også skumle ut, kanskje dei kan skremma deg litt når du nå skal læra om Grýla? (Lenke til Youtube  - Dimmu Borgir)

Grýla

 I Dimmuborgir bur Gryla som er ei fæl trollkjerring eller blanding av troll og dyr - litt usikkert dette, med den tredje ektemannen sin Leppaludi. Gryla er skildra alt i Sverresoga frå 1200-talet. Ho skal ha klør til fingrar, mange halar, varierande antal auger, og ikkje minst ein svær sekk på ryggen.

Dei to første ektemennene sine åt ho, men ho har altså slått seg til ro med

Jólakötturinn står på torget
midt i Reykjavik nå før jul

 tredjemann Leppaludi, så ho var vel mett då? Dei to er foreldra til dei tretten jolasveinane og dei har ein katt,  jólakötturinn eller julekatten.

Gryla går omkring og fanger slemme barn, helst før jul, putter dei i sekken sin, tar dei med til kjøkkenet i Dimmuborgir, der ho koker og et dei. To ektemenn var altså heilt klart ikkje nok, ho er holsvolten! 

Dei tretten jolasveinane er blitt snillare med åra, meir sånn nisseaktige, dei blei opprinneleg brukt til å skremma barn dei også. Men dersom du set ein sko i vindaugskarmen kvar kveld frå 12. desember,  kan det nå liggja ein liten 

Klørne til
Jólakötturinn - nærbilete

presang der når du vaknar om morgonen dersom du er grei og snill. 

I natt er det Askasleikir som kjem så vidt eg har forstått. Lenke til jólasveinane

(NB dette gjeld bare islandske barn!) 

Ein presang kvar morgon i tretten dagar, nesten så det løner seg å rydda på rommet, eller kva ein nå må gjera for å vera snill.

 Eg kan ikkje hugsa at vi nokon gong stilte krav om grei oppførsel til våre born for  dei skulle få saker og ting (t.d. viskeler, truser og skraplodd) i julekalenderen? 

Kanskje dei beintfram var snille.

 Jolakötturinn

er sjølvsagt heller ikkje til å spøka med. Dette er ingen vanleg pusekatt.

Svart som natta, med lysande auger, og laaange klør på potane... 

Chanelle var min svarte katt, ho hadde aldri
 gidda å ete barn, måte på.

Denne katten er er nok i nær slekt med vår julebukk/julegeit, den koselege av halm, veit de. Opprinneleg ein heidensk figur med klauver og horn som seinare vart ein følgjesvein til djevelen.

Det var farleg å vera svart katt i
middelalderen. Folk trudde dei heldt lag med hekser, og var  i ledtog med djevelen og  derfor  blei dei forfølgte og drepne.

Jólakötturinn ét barn som ikkje har fått nye klede på julafta. Heldigvis held det med eit nytt par sokkar.

Han kjem snikande om natta på lydlause potar...

Sjølvsagt er det skumlast om natta. Alt er skumlast om natta.

Dersom ikkje månen lyser då.

Ny regjering - ingen kommer undan politiken

som Marie Bergman song i 1976, fritt etter Kate & Anna McGarrigle-lenke til youtube, vi må seia

Finaste juletreet, syns eg. Mellom
Alltinget og Domkyrkja

noko om det også, sjølv om vi har mest lyst til å snakka om jul.

Det er jo snart jul!

Omsider - Stjórnmál

Stj´rnmál tyder politikk på islandsk. Regjeringa skreiv under samarbeidsdokumentet sitt søndag 28. november. Valet var, som vi hugsar, 25. september, så dei har brukt lang tid på å bli samde. Det var mykje rot nordpå i samband med valet.

Dette er den lengste perioden utan regjering i nyare tid på Island og  likevel er det mykje dei same folka som er tilbake i regjering.

 Finansminister er den same som før, Bjarni Benediktsson frå Sjálfstæðisflokkurinn  og han vil gjerne ha vekst i økonomien. Dei har fem departement.

 Katrin er statsminister denne gongen også, ho er frå Vinstrihreyfinginn Grænt Frambod, dei gjorde ikkje så godt val, men ho er sannsynlegvis flink til å skapa semje. Dei har tre departement. Framsóknarflokkurinn er også med, gjorde godt val og har nok fått meir makt nå med fire departement.

Partia har  skrive under ein avtale eller plattform som dei skal styre landet ut i frå.

Regjeringsplattformen

Kritikk av regjeringsplattformen så langt,  er at han er ullen og uklar og at han  har manglande sosialt perspektiv. Han er også prega av dei forskjellige partia sitt valresultat, dei som gjorde best val får inn mest av sine saker. Regjeringspostane er fordelt etter stolleikprinsippet vert det sagt.

Stolleik - presisering -  Du veit når musikken stansar må du sette deg ned. Populært i barnebursdagar og avslutningar på skulen. Napoleon med sin hær er vanleg tonefylgje.

Elles går mykje pengar til helse og det er det fleire grunnar til. Folk vert eldre, her også, og eit stort sjukehus er under bygging, og det har det vore ei stund.

Vinterettermiddag ved Tjörnin

Klimamål

Noko av det mest oppsiktsvekkjande er kanskje at Island har vedtatt å gå bort frå all bruk av fossilt brensel innan 2040. Eit optimistisk mål.

Det er nok rein straum og varmt vatn her på øya, så slik er det greitt. 

Det er nok derfor det  bare er  enkle vindauge med lufteluke i den fine, nyoppussa leiligheten vår. Dette er standard islandsk, også nordpå, og det må jo vera fordi oppvarming er billeg.  Lufteluka får du omtrent ikkje lukka skikkeleg.

Så vi må heilt klart passa oss for TREKKEN. Han er som kjent, noko av det farlegaste som kan vederfarast middelaldrande (og vel så det) kvinner. Det er mogleg menn toler trekken betre? Vi lover uansett å passa oss.

Diverre er vi for langt borte og ut i havet til å kunna senda noko varme heim til frosne nordmenn, elles hadde vi sjølvsagt gjort det.

Nagladekk

Det vert brukt meir piggdekk (islandsk nagladekk) her enn det vi er vane med. Vi har reagert på det, spesielt med tanke på klimamåla. Det er djupe spor i asfalten etter piggdekkbruk.  Nede i  Reykjavik er det som regel ganskje mildt.

 Eg greidde å stava meg gjennom ein artikkel i Morgunblaðið som handla om nagladekk. Folk som jobba i heimesjukepleien fekk beskjed om å ta nagladekka av bilane i  oktober, og så fekk dei heilårsdekk i staden. 

Men skal du opp i bygda klokka halv sju om morgonen for å hjelpa sjuke folk, og det har kome 20 cm snø om natta, kan det fort gå gale.

Vi har nesten ikkje sett el-bilar her, og det er langt mellom ladestasjonane. Sjølv har vi hybridbil og lading på gardsplassen, så vi kjører grønt i byen.

Men når vi  skal rundt  i landet er det sabla humpete og ulendt og ladestasjonsfritt, og då smett vi fort over på bensin.

Hallgrimskyrkja, eit landemerke i byen

Departementa

er blitt fleire og dei har nye fagfelt. Kombinasjonen handel og kultur er litt uvanleg, tykkjer eg, industri og høgare utdanning også.

Folk som jobber i departementa er usikre på kor dei er organiserte nå, og kva dei skal jobba med. Dei kjenner ikkje att arbeidsområdet sitt.

Og nå er vi over frå barnebursdag til dei meir dristige leikane i brusbryllaup ( dei utan dans), der konene pluss brura - med bind for augo -  kjenner på leggene til mennene pluss brudgommen for å gissa kven som er sin mann.

Kor jobbar eg? Kva jobbar eg med nå og kven sine bein er dette?

Dersom nokon vil vita meir om slike selskapsleikar, kan dei bare kontakte meg.

Det mørknar ...

 

Dagen er kort nå. 

Sola står opp kl 10.40 og legg seg kl 15.50. Dette biletet tok eg 10.47 her om dagen, grå himmel, grått hav, svarte steinar.

Vi stakk av frå mørket. Vi sette oss på eitt fly frå Reykjavik til Tenerife, saman med ein haug andre islendingar som ville ha litt lys og varme.  Det var deilig.

Han her gjekk på slak line
på stranda  i skumringa 

Vi blei varme, og fekk sol på huda, såg på havet, same atlanteren, bare lenger sør i ei heil veke.

Vi såg linedansarar, båtar om kvelden, gjekk ute med tunne klede, brukte solkrem, bada, leste bok under parasoll, åt deilig mat, dansa tango med joggesko, drakk øl til lunsj og cava om ettermiddagen.

Eg anbefaler alt dette her på det varmaste, det var veldig kjekt alt saman,  bortsett frå å dansa tango med joggesko. Det går dårleg.

Kveldslys Tenerife

Skammdegisþunglyndi

er nok eit fantastisk   islandsk ord.

Skammr tyder kort

degis er dativ av dagur (alså dag) pluss ein s for å binda ordet saman

þung tyder tung

lyndi er  lynne eller sinn sjølvsagt

Ordet tyder altså det tungsinnet som kan koma over deg når dagane vert korte, vinterdepresjon om du vil.

Som vi såg over her er dagen nå fem timar og ti minutt. Han skal bli kortare og kortare  i tre veker til før sola snur og det vert lysare att. 

Vi må altså kjempa mot dette tungsinnet på ymse vis. Vi kan ikkje alltid dra til Tenerife, sjølv om det er deilig.

Mann på strand

Heitir pottar, sunn livsstil og lys!

er ein del av løysinga. Verda er ikkje så verst sett frå ein slik stamp med skikkeleg varmt vatn. Det dampar og er  nesten litt for varmt, det er sludd i lufta, dei som sit saman med deg snakkar kanskje om den nye regjeringa, men du skjønar for lite til å vera heilt sikker.

Sunn mat og mosjon hjelper også, sjølvsagt, koma seg ut i det vesle dagslyset som finst

Og folk pynter med lys, alle stader i alle vindauger, det er snart jul. Det var ein del på plass i oktober alt. Folk pyntar og pyntar, og eg har vel ei kjensle av at lysslyngene ikkje blir borte i romjula.

Vi må sjå litt på julefeiringa her også etterkvart

Men språket igjen

På Tenerife prata eg slik kaféspansk. Har hatt moro av nokre gratis nettkurs og har i periodar vore hekta på Duolingo. Der lærer ein nyttige setningar som Dondé está la tortuga? - (omsett: kor er skilpadda?). Men eg skjønar ganske mykje. Litt likt slik eg har det med islandsk. Eg skjønar mykje og kan spørje om kor skilpadda er på islandsk også, akkurat  det er beint fram ganske enkelt sidan skilpadda her sjølvsagt står i nominativ.

Ikkje skilpadda, men katten (el gato) som budde på hotellet.
Nokså gammal, litt døv, litt sur, men godtok å bli klappa og få godbit.

 Eg skjønar ganske mykje av det som står i avisene nå, men eg kan ikkje snakka om det. Eg vil gjerne seia noko klokt om kultur, og litteratur, om kjensler, om statsbudsjettet, om den nye regjeringa og ikkje minst koma med reflekterte og vektige utsegn om véret, men det går ikkje så bra.

Eg kan snakka  om heilt vanlege ting, kaffihúsíslenska, og får mykje skryt. Eg er flink til å bare ha vore her i fire månader, seier alle. Men det er frustrerande å snakka som eit barn.

Og engelsk er feigt!

Litt snø

Det kom snø her i går. Den lyser opp. Eg er allment kjent som snøhatar og eg  hadde ikkje trudd eg skulle seia dette, så eg bare kviskrar det, heilt lågt:

 Jammen er det fint med litt snø

Biletet er teke på same stad som det heilt øvst i innlegget